Η καλύβα του Παππού: 12 Μαΐ 2012

12 Μαΐ 2012

Για περισσότερα από τριάντα χρόνια, ζήσαμε σε ένα περιβάλλον ασφάλειας. Συγκρούσεις, δικτατορίες, πόλεμοι, εξαχρειωτική φτώχεια, γενικευμένη βία, ήταν για τους πιο πολλούς από εμάς, έννοιες που ανήκουν οριστικά στην Ιστορία. Αντιμέτωποι με τη διάψευση των βεβαιοτήτων μας και την επαπειλούμενη γενική κατάρρευση, καλούμαστε να διαχειριστούμε την απώλεια – και κάθε εμπειρία απώλειας συνεπάγεται πένθος, είναι κατά κάποιον τρόπο μια εμπειρία θανάτου.

Φοβάμαι πως οι επιλογές μας ενώπιον της κάλπης αντανακλούν την αδυναμία μας να διαχειριστούμε την απώλεια.

Πολλοί ψηφίζουν εφορμούμενοι από την οργή, ή την άρνηση. Πριμοδοτούν ό,τι πιο ακραίο έχει εμφανιστεί στην Ελληνική πολιτική σκηνή για χρόνια, για «να τους δείξουμε εμείς», ή επιμένουν νηπιάζοντες να θεωρούν τον κίνδυνο διολίσθησης στο απόλυτο χάος ως απειλή κενή περιεχομένου. Αν το καλοσκεφτείτε, θα δείτε ότι αυτό το κομμάτι της κοινωνίας μοιάζει με το αρνητικό στερεότυπο που έχουν κατά νου για τους Έλληνες οι λαοί της βόρειας Ευρώπης.

Κάποιοι άλλοι, φαινομενικά ίσως ωριμότεροι, εντόπιοι και ξένοι, δεν χάνουν ευκαιρία να μιλούν για την ατομική ευθύνη και την αξία της, και αναλόγως να επιλέγουν το πού θα ρίξουν την ψήφο τους. Σ’ αυτά που λένε δεν υπάρχει τίποτε μεμπτό ή λογικώς εσφαλμένο – η επιμονή τους, ο υπερτονισμός του στοιχείου της προσωπικής ευθύνης είναι που ξενίζει, καθώς και μια συχνή εμμονή με τους «ανθρώπους της αγοράς», τους οποίους συχνά μοιάζουν να περιβάλλουν με πίστη σχεδόν μεταφυσική – τελικά μαγική. Ενώ συχνά δεν είναι κυνικοί οι ίδιοι, η εμμονική τους ενασχόληση με την ατομική ευθύνη τους ωθεί σε γενικεύσεις παράλογες: θα τους ακούσουμε να μιλούν για την ευθύνη που έχει ο άστεγος, ο άνεργος, ο φτωχός κ.ο.κ για την κατάστασή του –πράγμα που είναι αληθές σε αρκετές περιπτώσεις, αλλά τι εξυπηρετεί να το λέμε ξανά και ξανά; Ή μήπως πεινάει λιγότερο, κρυώνει λιγότερο, φοβάται λιγότερο αυτός που ευθύνεται πολύ για την κατάστασή του, σε σχέση με αυτόν που ευθύνεται λίγο, ή και καθόλου;

Η αίσθησή μου είναι ότι όσοι λειτουργούν έτσι δεν το κάνουν τόσο σε μια ασυνείδητη απόπειρα να ξορκίσουν πιθανές ενοχές. Ίσως ούτε η εύκολη κατηγόρια της «ψυχικής τσιγκουνιάς» να είναι επαρκής για να εξηγήσει αυτή τους τη στάση. Αν το καλοεξετάσουμε, συνήθως πρόκειται για επιτυχημένους επαγγελματίες, συνετούς οικογενειάρχες, έντιμους πολίτες. Ένα κοινό τους χαρακτηριστικό –χωρίς να είναι απαραίτητα control freaks-, είναι πως για ό,τι συμβαίνει στη ζωή τους, έχουν –ή θεωρούν πως έχουν-τον έλεγχο. Αν το καλοσκεφτείτε, θα δείτε πως όσοι λειτουργούν έτσι ανταποκρίνονται αρκετά στην αρχετυπική εικόνα του έντιμου και πειθαρχημένου Γερμανού που έχουμε στο μυαλό μας.

Πιστεύω πως η εμμονή τους συνήθως δεν έχει άλλο σκοπό, από το να απομακρύνει το διαλυτικό άγχος της πιθανής απώλειας του ελέγχου, που κάθε εμπειρία θανάτου συνεπάγεται. Ουσιαστικά, σε ένα βαθύτερο επίπεδο, αμύνονται απέναντι στην πιθανή καταστροφή –όπως και σε κάθε υπαρξιακό άγχος- με ένα ασυνείδητο «παζάρεμα»: Θα είμαι νομοταγής, εργατικός, θα τηρώ τις εντολές, προκειμένου να αποφύγω την οδύνη.

Δυστυχώς, έρχεται πάντα στη ζωή όλων μας η στιγμή που καλούμαστε να αντιληφθούμε ότι η πραγματικότητα (και η ζωή μας εντός αυτής), ούτε από απόλυτο έλεγχο διέπονται, ούτε πάντα από νόημα.

Η ικανότητα υγιούς ανάληψης της προσωπικής ευθύνης του καθενός, χωρίς φαντασιώσεις παντοδυναμίας, καθώς και η ικανότητα να δώσει νόημα ο ίδιος στην ύπαρξή του, μοιάζουν να εξαρτώνται πολύ από το πόσο επιτυχώς έχουμε διέλθει το πένθος, κάθε φορά που βρεθήκαμε –αν βρεθήκαμε, και στο βαθμό που βρεθήκαμε- αντιμέτωποι με τις οδυνηρές αυτές πτυχές της πραγματικότητας και της ανθρώπινης κατάστασης.

Φοβάμαι πως όλοι μας -εντόπιοι και ξένοι- πολύ σύντομα θα δούμε σε ποιο βαθμό είμαστε έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε αυτό που μέχρι πρότινος φάνταζε αδιανόητο χωρίς να φάμε τις σάρκες μας, μην αντέχοντας τους αλλεπάλληλους κλονισμούς των νηπιακών μας βεβαιοτήτων:

Ούτε το κράτος, ούτε οι δικοί μας άνθρωποι, ούτε οι όποιοι άλλοι, ούτε κανείς θεός δεν είναι ένας υπερφυσικός μαστός, πρόθυμος να μας θηλάζει εσαεί. Αλλά ούτε εμείς, ούτε καμμία κρατική ή υπερ-κρατική οντότητα, κι ούτε κανένας εφέστιος, μισθαποδότης θεός έχει την υπερφυσική, μαγική ικανότητα του απόλυτου ελέγχου σε μια ζωή που αρεσκόμαστε να φανταζόμαστε έτσι δομημένη, ώστε οι κανόνες που τη διέπουν και η τήρησή τους, να επέχουν θέση μαγικών τελετουργιών.