Για τη γενέθλια νήσο του Παπαδιαμάντη

"(...) Το φρούριον τούτο, όπερ αλλαχού περιεγραψαμεν, ήτο γιγαντιαίος βράχος, φυτρωμένος εκεί παρά το πέλαγος, προεκβολή της γης προς τον πόντον, ως να έδειχνεν η ξηρά τον γρόνθον εις την θάλασσαν και να την προεκάλει· φοβερός, μονοκόμματος γρανίτης, αλίκτυπος, όπου γλαύκες και λάροι έριζον περί κατοχής, διαφιλονεικούντες πού αρχίζει η κυριότης του ενός και που σταματά η δικαιοδοσία του άλλου. Προσφιλής σκοπός του βορρά και των γειτόνων του, του καικίου και του αργεστου, ων το στάδιον ευρύ εκτείνεται ανάμεσον της Χαλκιδικής, του Θερμαϊκού, του Ολύμπου και του Πηλίου, μεμονωμένος υψιτενης βράχος, εφ' ου οι κάτοικοι εξ ανάγκης είχον κλεισθεί δια φύλαξιν κατά των πειρατών και των βαρβάρων, εγκαταλιπόντες αυτόν έρημον μετά το 1821, ότε εκτίσθη η σημερινή μεσημβρινή πολίχνη. Μέχρι προ ολίγων ετών εσώζοντο ακόμη οικίαι τινές με τας στεγας και τα πατώματά των εντός του φρουρίου, αλλά τελευταίον, η ολιγωρία των δημοτικών αρχών, ο οκνός των ανθρώπων εις το να επισκέπτωνται το Κάστρον συχνότερα, και η ασυνειδησία ολίγων τινών συλαγωγών, πλεονεκτών και οικοδόμων, είχε καταστήσει ερειπίων σωρόν το Κάστρον. Εντεύθεν αμελήσαντες και οι εφημέριοι της σημερινής πολίχνης, άφηναν από ετών ήδη αλειτούργητον τον ναόν της Χριστού Γεννήσεως, κατ' αυτήν την ημέραν της εορτής".

"Στο Χριστό, στο Κάστρο"

Στο Κάστρο. Η εκκλησιά, στ' αριστερά, είναι αφιερωμένη στη Γέννηση του Χριστού (γνωστή ως "Χριστός"). Πιο πίσω, από αριστερά προς τα δεξιά, ο Αγ. Νικόλαος κι ο Αγ. Βασίλειος.



"(...) Εν τω μέσω δε κρέμαται ο μέγας ορειχάλκινος και πολύκλαδος πολυέλεος, και ολόγυρα ο κρεμαστός χορός, με τας εικόνας των Προφητών και Αποστόλων, υφ’ ον ετελούντο το πάλαι οι σεμνοί γάμοι των χριστιανών ανδρογύνων. Και ολόγυρα αι μορφαί των Μαρτύρων, Οσιων και Ομολογητών ίστανται επί των τοίχων ηρεμούντες, απαθείς, οποίοι εν τω Παραδείσω, ευθύ και κατά πρόσωπον βλέποντες, ως βλέπουσι καθαρώς την Αγίαν Τριάδα. Μόνος ο Άγιος Μερκούριος, με την βαρείαν περικεφαλαίαν του, με τον θώρακα, τας περικνημίδας και την ασπίδα, φαίνεται ολίγόν τι εγκαρσίως βλέπων και κινούμενος και ορών, εις τα δεξιά του ναού, εκεί όπου διατρυπά με το δόρυ του τον επί θρόνου καθήμενον ωχρόν Παραβάτην. Πελιδνός ο παράφρων τύραννος, με το βλέμμα σβήνον, με το στήθος αιμάσσον, μάτην προσπαθεί ν' αποσπάση από το στέρνον του τον οξύν σίδηρον, και εξεμεί μετά της τελευταίας βλασφημίας και την μιαράν ψυχήν του."

"Στο Χριστό, στο Κάστρο"

"(...) Μη «θρησκευτικά, προς Θεού!». Το Eλληνικόν έθνος δεν είναι Βυζαντινοί, εννοήσατε; Οι σημερινοί Έλληνες δεν είναι κατευθείαν διάδοχοι των αρχαίων. Έπειτα επολιτίσθησαν, προόδευσαν και αυτοί. Συμβαδίζουν με τα άλλα έθνη. Ποίαν ποίησιν έχει το να γράψης, ότι ο Χριστός «δέχεται την λατρείαν του πτωχού λαού»; Και ότι ο πτωχός ιερεύς «προσέφερε τω Θεώ θυσίαν αινέσεως;» Και να περιγράφεις το εσωτερικόν του ναΐσκου, με τας νυσταλέας κανδήλας και τας αμαυράς μορφάς των Αγίων ολόγυρα! Δεν τα εννοούμεν ημείς αυτά. Ημείς θέλομεν διήγημα, το οποίον να είναι όλο ποίησις, όχι πεζή πραγματικότης. Συ δε πώς τολμάς να γράφεις, ομιλών περί Ιουλιανού του Παραβάτου, καρφωμένου εις τον τοίχον από την λόγχην του Αγίου Μερκουρίου, τοιαύτην βλάσφημον φράσιν: «Πελιδνός ο παράφρων τύραννος...». Όταν συγγραφεύς άλλος, και άλλης περιωπής, δημοσιεύσας προ ετών ιστορικοφανταστικόν δράμα, προέτασσε «χυδαία» πληθος προλεγόμενα, δι’ ων ύβριζε βαναύσως την θρησκείαν των πατέρων του - τότε ουδείς λόγος ήτο όπως σκανδαλισθή τις, διότι το πράγμα ήτο της μόδας. Αλλά συ να τολμάς να εκφράζεσαι με τοιαύτην ασεβή γλώσσαν περί του Ιουλιανού εκείνου - του Παραβάτου ή Αποστάτου καλουμένου - η θρασύτης υπερβαίνει παν όριον. Και όμως ο σοφός επικριτής δεν ενόησεν, ότι η φράσις ήτο «εξ αντικειμένου» όπως λέγουσιν αυτοί· απέδιδε δηλ. δια λέξεων τα χρώματα του ζωγράφου και παν ζήτημα περί των δοξασιών του γράφοντος (όστις εντούτοις δεν αρνείται, ότι συμμερίζεται την γνώμην του Βυζαντινού τοιχογράφου) παρέλκει όλως. (...)

Το επ’ εμοί, ενόσω ζω και αναπνέω και σωφρονώ, δεν θα παύσω πάντοτε, ιδίως δε κατά τας πανεκλάμπρους ταύτας ημέρας, να υμνώ μετά λατρείας τον Χριστόν μου, να περιγράφω μετ’ έρωτος την φύσιν, και να ζωγραφώ μετά στοργής τα γνήσια ελληνικά ήθη. «Εάν επιλάθωμαί σου, Ιερουσαλήμ, επιλησθείη η δεξιά μου, κολληθείη η γλώσσα μου τω λάρυγγί μου, εάν ου μή σου μνησθώ»".

"Λαμπριάτικος Ψάλτης"