Κarl Popper (1902-1994)

Τη Δευτέρα, 17 του μηνός, συμπληρώθηκαν δεκατρία χρόνια από το θάνατο του φιλόσοφου Καρλ Πόππερ.

Τολμηρός και οξύς, απρόσμενα απλός και πειστικός στο λόγο, υπήρξε εικονοκλάστης, αποκαθηλώνοντας πολλούς από τους ευρέως παραδεκτούς μύθους.

Στο δίτομο έργο του «Η Ανοιχτή Κοινωνία και οι εχθροί της» (στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδ. Δωδώνη), ο Πόππερ αποδομεί τον ιστορικισμό, εκείνη δηλ. την αντίληψη, σύμφωνα με την οποία η ανθρώπινη ιστορία διέπεται από νόμους που, άπαξ και κατανοηθούν, καθιστούν δυνατή την αλλαγή των κοινωνιών προς την επιθυμητή κατεύθυνση. Κατά τον Πόππερ, ο ιστορικισμός ανάγεται στην εποχή και στο έργο του Πλάτωνα (στον οποίον τα χώνει δεόντως-βλ. σημείωση παρακάτω) και διαποτίζει τη σκέψη του Χέγκελ και του Μαρξ (απέναντι στο Χέγκελ είναι κυριολεκτικά ανηλεής, θεωρώντας τον, ούτε λίγο ούτε πολύ, έναν κοινό καιροσκόπο και τυχοδιώκτη).

Ο Πόππερ είναι υπέρμαχος μιας βήμα-προς-βήμα «τμηματικής κοινωνικής μηχανικής» (piecemeal social engineering), η οποία συνίσταται σε μικρές, σταδιακές προσπάθειες βελτίωσης, επιδεκτικές ανάλυσης και αξιολόγησης σε κάθε τους στάδιο.

Μεταξύ άλλων, λέει:

"Ο ουτοπιστής θα υιοθετήσει τη μέθοδο της ανάλυσης και του αγώνα ενάντια στο μεγαλύτερο και πλέον επείγον δεινό της κοινωνίας, αντί της ανάλυσης και του αγώνα για το μεγαλύτερο αγαθό".

Η διαφορά ανάμεσα σ' αυτές τις δύο θεωρήσεις είναι, για τον Πόππερ,

"... η διαφορά μεταξύ μιας λογικής μεθόδου βελτίωσης της ανθρώπινης κατάστασης, και μιας μεθόδου που, εάν όντως εφαρμοστεί, μπορεί εύκολα να οδηγήσει σε μια απαράδεκτη αύξηση του ανθρώπινου πόνου. Είναι η διαφορά μεταξύ μιας μεθόδου που μπορεί να εφαρμοστεί ανά πάσα στιγμή, και μιας μεθόδου που η επιχειρηματολογία της μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε μέσο αναβολής της δράσης, μέχρις ότου οι συνθήκες να καταστούν ευνοϊκότερες. Και είναι επίσης η διαφορά μεταξύ της μόνης μεθόδου βελτίωσης που έχει, ως τώρα, υπάρξει όντως αποτελεσματική, σε οποιοδήποτε χρόνο και σε οποιοδήποτε τόπο, και μιας μεθόδου που, οποτεδήποτε και αν εφαρμόσθηκε, οδήγησε μόνο στη χρήση βίας στη θέση της λογικής, και αν όχι στην ίδια την εγκατάλειψή της ως θεωρίας αυτής καθ'εαυτής, οπωσδήποτε στην εγκατάλειψη του αρχικού της σχεδιασμού" (μετάφραση δική μου - ολίγον ελεύθερη.)

Και αλλού:

"Εκείνοι που υπόσχονται έναν επίγειο παράδεισο, δεν παρήγαν ποτέ τίποτε άλλο, παρά μια κόλαση".

("Those who promise us paradise on earth never produced anything but a hell". )

Οι ρίζες της ιστορικιστικής θεώρησης της πολιτικής και κοινωνικής ζωής είναι πολύ βαθιές - σε κάποιο βαθμό, είμαστε όλοι εθισμένοι σε έννοιες και ιδέες που ακούγονται καθημερινά και χρησιμοποιούνται ευρύτατα, είτε από εκείνους που όντως τις πιστεύουν, είτε από τους κοινούς, κοινότατους δημαγωγούς.

Με τα διάφορα αόριστα και νεφελώδη που ακούσαμε από τους εκβιάζοντες την ψήφο μας πότε χαϊδεύοντες τα αυτιά μας με υποσχέσεις ευμάρειας κάθε απόχρωσης και πότε επισείοντες μπαμπούλες - βλ. το άρθρο του Π. Μανδραβέλη στο προηγούμενο ποστ - και με τα περισσότερα ακόμη που έχουμε ν' ακούσουμε, ξεσκόνισα τον Πόππερ, κι ο λόγος του μου ακούστηκε απολύτως επίκαιρος.

----------------------------------------------

Σημείωση για τον Πλάτωνα:

«Ο Σωκράτης είχε μόνον έναν άξιο μαθητή, τον παλιό του φίλο Αντισθένη (τον ρήτορα και ιδρυτή της Κυνικής σχολής), τελευταίο της Μεγάλης Γενιάς. Ο Πλάτων, ο πιο προικισμένος μαθητής του, επρόκειτο σύντομα να αποδειχθεί ελάχιστα πιστός. Επρόδωσε τον Σωκράτη, όπως ακριβώς είχαν κάμει και οι θείοι του (Κριτίας και Χαρμίδης), που όχι μόνο τον πρόδωσαν παρά και προσπάθησαν να τον εμπλέξουν στις τρομοκρατικές ενέργειές τους ­ πράγμα που δεν πέτυχαν, αφού εκείνος αντιστάθηκε.
Ο Πλάτων προσπάθησε να τον εμπλέξει στην υψιπετή προσπάθειά του να κατασκευάσει τη θεωρία της αναχαιτισμένης κοινωνίας ­ και δεν του ήταν δύσκολο, μια και ο Σωκράτης είχε πεθάνει».