Εξ αφορμής της χθεσινής επετείου

Χτες το βράδυ, η ΕΤ1 πρόβαλε ένα πολύ ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ για τη σφαγή στο χωριό Δομένικο της Θεσσαλίας το Φλεβάρη του ’43. Οι δράστες δεν ήταν Γερμανοί, όπως αντανακλαστικά θα περιμέναμε, αλλά Ιταλοί.

Το εντελώς καινούργιο για μένα, ήταν η παραδοχή, από τα χείλη Ιταλών ιστορικών, πως το στερεότυπο του «καλού Ιταλού» ήταν εν πολλοίς κατασκευασμένο, σε μια προσπάθεια να ανακτήσει γρήγορα το κύρος της η Ιταλία μετά τη λήξη του πολέμου. Στα πλαίσια αυτής της προσπάθειας, δεν εκδόθηκαν για να δικαστούν πολλοί Ιταλοί αξιωματικοί που είχαν διαπράξει θηριωδίες στη Γιουγκοσλαβία, την Ελλάδα, τη Λιβύη και την Αιθιοπία.

Θυμήθηκα τη φίλη Ρetra από το Μόναχο, που ήταν αγέννητη στον πόλεμο, αλλά έχει νιώσει το βάρος της ενοχής για τα εγκλήματα που διέπραξαν οι ομοεθνείς της, καθώς και την εχθρότητα πολλών- μια εχθρότητα που εισπράττει μόνο και μόνο γιατί γεννήθηκε Γερμανίδα.
Το παράπονο της; Ότι όλοι μιλούν για τα εγκλήματα των Γερμανών – για τα αντίστοιχα των Ιταλών, ή των Αυστριακών, συνήθως δε γίνεται κουβέντα – και ούτε έχουμε συνηθίσει να πολυσηζητάμε για τις μελανές σελίδες της δράσης των Συμμάχων, θα προσέθετα.

Αλλά και όταν ακόμη το κάνουμε, οι εκλογικεύσεις είναι έτοιμες και πολυφορεμένες – συνήθως συνοψίζονται στο «εκείνοι άρχισαν πρώτοι», ή στο «εκείνοι έκαναν χειρότερα». Όμως, το ποια πλευρά ήρξατο χειρών αδίκων, ή το ποιοι διέπραξαν περισσότερα και φρικωδέστερα εγκλήματα, δεν αμνηστεύει τους άλλους.

Όσο κι αν δεν μπορώ να βρω ανάλογο της φρίκης των Ναζιστικών στρατοπέδων εξόντωσης (μια φρίκη που ίσως πηγάζει από τον εντελώς ψυχρό και «επιστημονικό» σχεδιασμό του όλου εγχειρήματος), δεν μπορώ να παραβλέψω το έγκλημα της Δρέσδης (σχεδιασμένος μεθοδικά βομβαρδισμός, με αποκλειστικό σκοπό τους, κατά το δυνατόν, περισσότερους θανάτους αμάχων).

Και άλλα, και άλλα… Αντιγράφω από την «Καθημερινή» κάποιες σκέψεις του Mark Mazower, δημοσιευμένες στη «Guardian» - οι υπογραμμίσεις δικές μου:

"Είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικό, από τη σημερινή σκοπιά, το πόσο εξαρτιόταν η Βρετανία από τις αποικίες της σε όλη τη διάρκεια του πολέμου. Αν οι Ρώσοι μάς έσωσαν στην Ευρώπη, η αυτοκρατορία ήταν απαραίτητη για να οικοδομηθεί η βρετανική ισχύς εκτός Ευρώπης. Οι μονάδες με στρατιώτες από τις αποικίες έπαιξαν κρίσιμο ρόλο στη Μεσόγειο. Οσο για τον ινδικό στρατό των δύο εκατομμυρίων, οι μονάδες του έδρασαν παντού, υπερασπίζοντας ταυτόχρονα την ίδια την Ινδία. Στο μεταξύ, η εθνικιστική δυσαρέσκεια έβραζε - ο Γκάντι ο ίδιος είπε ότι ελάχιστους λόγους είχαν οι Ινδοί για να προτιμήσουν τη βρετανική από τη γερμανική κυριαρχία. Οπως το έθεσε ο Νεχρού, μέσα στην αυτοκρατορία τους οι Βρετανοί φέρονταν σαν φασίστες.

(...)

Ιδωμένος έξω από την Ευρώπη, ο βρετανικός πόλεμος εναντίον του ναζισμού φαίνεται λιγότερο σαν ηθική σταυροφορία και περισσότερο σαν υπεράσπιση του παγκόσμιου στάτους κβο. Πόλεμος για ελευθερία και αυτοδιάθεση; Οχι στις αποικίες, αν ρωτούσες τον Τσόρτσιλ.

(...)

Τα πραγματικά διδάγματα για αμφοτέρους -που αφομοιώθηκαν όμως καλύτερα από τους Γερμανούς- γίνονται πλέον ολοφάνερα. Οι εσωτερικές αντιπαλότητες της Ευρώπης τής κόστισαν την παγκόσμια κυριαρχία που είχε κερδίσει τον προηγούμενο ενάμιση αιώνα και είχαν ως αποτέλεσμα έναν καινούργιο κόσμο στον οποίο η Ευρώπη ακόμα αγωνίζεται να βρει τη θέση της. Το θάρρος εκείνων που έπαιξαν τον ρόλο τους στην ήττα του ναζισμού δεν πρέπει να ξεχαστεί. Αλλά το να φλυαρούμε ακατάσχετα για την ανωτερότητα της Βρετανίας ή την δολιότητα της Γερμανίας δεν συμβάλλει στην αναγνώριση αυτής της διαφορετικής πραγματικότητας.”

Μιλώντας για στερεότυπα, θυμήθηκα και τις αντιδράσεις που ξεσήκωσε η ταινία «Η Πτώση» (“Der Untergang”, με πρωταγωνιστή τον Bruno Ganz στο ρόλο του Χίτλερ- στο «πετσί του Χίτλερ» θα ήταν πιο ακριβές, μια και η ερμηνεία του είναι εξαίσια). Η ταινία περιγράφει τις τελευταίες ημέρες του Χίτλερ και των συνεργατών του στο καταφύγιό του στο Βερολίνο, λίγο πριν την κατάληψη της πόλης από τον Κόκκινο Στρατό.

Οι αντιδράσεις είχαν να κάνουν με την εικόνα ενός Χίτλερ τόσο καταβεβλημένου, που να προκαλεί σε κάποιες στιγμές τον οίκτο, και ιδιαίτερα στοργικού, σχεδόν πατρικού, απέναντι στις γραμματείς του. Κατηγορήθηκε ότι "εξανθρωπίζει το τέρας".

Πάντα βολεύει να κάνουν κάποιοι άλλοι το Κακό, και όχι εμείς. Πάντα βολέυει να τους ονομάζουμε "Ανθρωπόμορφα Τέρατα", πάντα ταμπουρωνόμαστε πίσω από τέτοια αφελή κλισέ, είτε για να καλύψουμε δικά μας εγκλήματα, είτε για να μην αντικρύσουμε την ενοχλητική αλήθεια: τα όσα τερατώδη συμβαίνουν στον κόσμο, δεν διαπράττονται από εξωγήινους, ούτε από ανθρώπους ριζικά άλλους σε σχέση μ’ εμάς.

Τα εγκλήματα των Ναζί μας αφορούν όλους – κυρίως, γιατί οι αυτουργοί τους δεν ήταν τόσοι διαφορετικοί από εμάς, όσο θα θέλαμε.